Οι διαταραχές προσωπικότητας αναγνωρίζονται ως μακροχρόνιες και ανθεκτικές συμπεριφορές που επηρεάζουν την αντίληψη του ατόμου για τον εαυτό του και τους άλλους. Σύμφωνα με το DSM-5, οι διαταραχές προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από τέσσερα κύρια χαρακτηριστικά, τα οποία επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα και την κοινωνική ένταξη του ατόμου:

· Ακατάλληλα πρότυπα σκέψης και αντίληψης

· Συνεχείς συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες

· Παρορμητική ή υπερβολική αντίδραση στα εξωτερικά ερεθίσματα

· Δυσκολία στη δημιουργία και διατήρηση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων

Η διάγνωση μιας διαταραχής προσωπικότητας απαιτεί την παρουσία αυτών των χαρακτηριστικών σε σημαντικό βαθμό, για τουλάχιστον δύο τομείς της προσωπικής και κοινωνικής λειτουργικότητας του ατόμου. Η διαταραχή πρέπει να προκαλεί σοβαρές δυσχέρειες στην καθημερινή ζωή ή να επιφέρει σοβαρή συναισθηματική δυσφορία.

Η διαταραχή προσωπικότητας διαγιγνώσκεται συχνά κατά την ενηλικίωση, καθώς τα χαρακτηριστικά της πρέπει να είναι παρόντα για αρκετά χρόνια προτού επισημανθούν. Οι ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν το DSM-5 για να ταξινομήσουν τις διαταραχές σε δέκα κατηγορίες, οι οποίες χωρίζονται σε τρεις βασικές ομάδες.

Ομάδα Α: Εκκεντρικότητα και Παράνοια

Η παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από υπερβολική επιφυλακτικότητα και παρανοϊκές αντιλήψεις. Τα άτομα με αυτή την διαταραχή συχνά υποπτεύονται τους γύρω τους και βλέπουν απειλές όπου δεν υπάρχουν. Σχεδόν πάντα αποφεύγουν να εκδηλώσουν τα συναισθήματά τους ή να ζητήσουν βοήθεια.

Η σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας οδηγεί τα άτομα σε έντονη απομόνωση και περιορισμένη συναισθηματική έκφραση. Αυτά τα άτομα δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για προσωπικές σχέσεις και προτιμούν μοναχικές δραστηριότητες, αποφεύγοντας τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Η σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας εμφανίζεται με εκκεντρικές και συχνά παράξενες συμπεριφορές, συνήθως με περιορισμένες κοινωνικές σχέσεις. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν ψευδαισθήσεις ή άλλες παράξενες αντιλήψεις για τον κόσμο γύρω τους.

Ομάδα Β: Συναίσθημα και Παρορμητικότητα

Η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από έλλειψη σεβασμού για τα δικαιώματα των άλλων και συχνή εμπλοκή σε αντικοινωνικές ή εγκληματικές πράξεις χωρίς ενοχές. Αυτά τα άτομα συχνά δεν νιώθουν τύψεις και δεν δείχνουν ενδιαφέρον για την ευημερία των άλλων.

Η οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας συνοδεύεται από την ανάγκη να γίνουμε το επίκεντρο της προσοχής, συχνά μέσω δραματικής και υπερβολικής συναισθηματικής έκφρασης.

Αυτά τα άτομα επιθυμούν να τραβούν την προσοχή και να είναι συνεχώς στο κέντρο των εξελίξεων.

Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας συνδέεται με την υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό και την αίσθηση ανωτερότητας. Τα άτομα με αυτή την διαταραχή θεωρούν τον εαυτό τους καλύτερο από τους άλλους και συχνά επιδεικνύουν αλαζονική συμπεριφορά.

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας επηρεάζει τα άτομα με ακραία συναισθηματική αστάθεια και έντονες αντιφάσεις στις σχέσεις τους. Αυτά τα άτομα βιώνουν συχνά ακραία συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα, ενώ μπορεί να εμπλέκονται σε επικίνδυνες ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Ομάδα Γ: Άγχος και Υπερευαισθησία

Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από βαθύ φόβο της απόρριψης και έντονη κοινωνική αποφυγή. Τα άτομα αυτά αποφεύγουν καταστάσεις και σχέσεις όπου μπορεί να κριθούν ή να απορριφθούν, ενώ βιώνουν συνεχή άγχη και ανασφάλειες.

Η εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από υπερβολική ανάγκη για υποστήριξη και επιβεβαίωση από τους άλλους. Τα άτομα με αυτή την διαταραχή τείνουν να εξαρτώνται από τους άλλους για να αισθανθούν ασφαλή και να πάρουν αποφάσεις.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας συνδέεται με υπερβολική ανάγκη για τάξη, τελειομανία και αυστηρούς κανόνες. Τα άτομα αυτά συχνά αισθάνονται ανησυχία αν τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως τα έχουν φανταστεί, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η ευχέρεια τους να προσαρμόζονται σε νέες καταστάσεις.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD, PhD, FRCPsych, CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS Κλινικός Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας